Lingwistka po godzinach

 

- Zadzwoniła do mnie kiedyś pani z banku i zapytała, czy rozmawia „z panem Michałem Rusinek". Odpowiedziałem uprzejmie, że tak, ale ja się deklinuję. Na co ona: "A, to przepraszam. Zadzwonię później". [za dodatkiem krakowskim Gazety Wyborczej]

Zapewne znacie tę anegdotę profesora Rusinka. Uwielbiam ją! I nie znoszę nieodmienionych nazwisk. Wyznam Wam w sekrecie, że zupełnie nie rusza mnie, gdy ktoś mówi „poszłem”, ale gdy słyszę „poszłem tam z panem Orzoł” to coś mnie strzela. Miałam kiedyś okazję popracować przez kilka miesięcy w urzędzie i tam to było jak zaraza. Mam wręcz wrażenie, że istnieje jakaś niepisana urzędnicza zasada, aby nazwisk, których się da nie odmienić, w pismach urzędowych nie odmieniać. A jest zupełnie odwrotnie!

Nazwiska w języku polskim są odmienne. Dotyczy to zarówno nazwisk polskich, jak i obcych oraz obcego pochodzenia. Jeżeli tylko dane nazwisko można dopasować do jakiegokolwiek wzorca odmiany to należy je odmienić. Preferencje osoby noszącej nazwisko, co do którego możemy mieć wątpliwości, nie mają tu żadnego znaczenia. Sprawę rozstrzyga tylko słownik.

Jest tylko jeden problem. Odmiana nazwisk w języku polskim jest trudna i, o ile nie zdecydujemy się studiować filologii polskiej, najprawdopodobniej na żadnym etapie edukacji nie trafimy na zajęcia, na których moglibyśmy się tego nauczyć.

Pomyślałam więc, że napiszę serię postów o odmianie nazwisk. W ankiecie w stories daliście znać, że chętnie poczytacie o poprawności językowej, więc oto moja odpowiedź na zapotrzebowanie 😊 Sama nie jestem może wielką fanką tematów poprawnościowych (w serduszku jestem typową lingwistką – deskryptywistką :D), ale myślę, że to może być ciekawe i przede wszystkim przydatne, co Wy na to? Oczywiście nie zaspamuję Was teraz tylko nazwiskami, ale powiedzmy, że jeden czy dwa posty w miesiącu będą właśnie o tym. Do końca roku powinniśmy ogarnąć temat 😊

Zacznijmy więc od.. nazwisk, które się nie odmieniają. Bo owszem, mamy i takie.

Wśród nazwisk męskich będą to przede wszystkim nazwiska obce – takie, które kończą się na głoskę niewystępującą w języku polsim (np. na różne umlauty, czy głoskę, którą w transkrypcji IPA zapisujemy jako -ø), na akcentowane -o lub na głoskę, która w polszczyźnie występuje, ale tylko na początku lub w środku wyrazu (czyli np. -u). 

[kliknij, aby powiększyć]

Zwyczajowo nie odmienia się też nazwisk takich jak Bonaparte, Eliade, Eco, Castro czy Brando.

Pamiętać jednak należy, że jeżeli używamy nazwisk nieodmiennych, ze względów stylistycznych należy poprzedzić je odmienionym imieniem, tytułem, stopniem naukowym lub np. słowem „pan“.

[kliknij, aby powiększyć]

Jeżeli chodzi o nazwiska żeńskie to tu sprawa jest prosta. Nie odmienia się większości nazwisk tożsamych brzmieniowo z nazwiskami męskimi. Inaczej rzecz ujmując, odmieniają się tylko przymiotnikowe nazwiska żeńskie, zakończone np. na -ska lub -cka.

Nie odmieniamy nazwisk rzeczownikowych, nazwisk zakończonych na -o, -e, -i. -y.

[kliknij, aby powiększyć]

Oczywiście jeżeli mówimy o parze lub większej liczbie osób noszących to samo nazwisko, odmieniamy je. Mówimy np.: „Idę do państwa Baranów“, a nie: „Idę do państwa Baran“, „Widzę braci Gombrowiczów“, a nie: „Widzę braci Gombrowicz“.

No i właściwie to tyle 😊 Podoba się Wam pomysł takiego poradnika?